شیخ جعفر بن شیخ حسن حلی معروف به محقق حلی در سال 602 هجری در حله واقع در عراق بدنیا آمد. وی از ابتدا دارای هوشی سرشار و استعدادی شگرف بود. در محضر پدر، ابن زهره حلی، تاج الدین حسن بن علی دربی و دیگران تحصیلات خود را ادامه داد و خود بر مسند تدریس نشست. این بزرگوار از جمله فقهاى بزرگ شیعه در قرن هفتم و از مراجع و اساتید سترگ شیعه در عراق بود.
نام آورانی چون علامه حلی، ابن داود حلی، سید بن طاووس و ابن سعید هذلی حلی از جمله دست پروردگان مکتب درس حلی اند. وی مورد احترام خاص خواجه نصیرالدین طوسی بود و خواجه به او ارج فراوان می نهاد.
شرایع الاسلام؛ كه از عالى ترین متن هاى فقهى است، المختصرالنافع فی فقه الامامیه و آثار دیگر وی چون نگینی در میان کتب اسلامی می درخشند. محقق حلی در سال 676 ق، در هفتاد و چهار سالگی رحلت نمود و در خانه خود مدفون شد. آرامگاه وى امروزه در «محلة الطاق» شهر حله قرار دارد و بر قبرش گنبد و سرایى ساخته اند. در پیرامون قبر او، آرامگاه گروهى از بزرگان شیعه نیز قرار دارد.
هر یک از علما و دانشمندان درباره او سخن به مدح و ثنا گشوده اند علامه حلی درباره او می گوید:
عـلامـه حـلـى در درباره او نوشته است: (كان هذا الشیخ افضل اهل عصره فى الفقه ) (این بزرگ، فقیه ترین مردم روزگار خویش بوده است.)
او رئیس علما و فقیه حكما، آفتاب درخشان فضلا، ماه چهارده شبه (بدر) عرفا بود
علامه نورى او را این چنین مى ستاید: (كـشـف كننده حقایق شریعت با ظریف ترین نكته هایى كه تاكنون هیچ انس و جنى با آنها انس و آشنایى نداشته است او رئیس علما و فقیه حكما، آفتاب درخشان فضلا، ماه چهارده شبه (بدر) عرفا و نام و دانش او بازگو كننده قصه جزیره خضرا او وارث علوم پیشوایان معصوم (علیهم السلام) و حجتهاى حق بر جهانیان مى باشد اوبرافرازنده پرچم تحقیق بر جهانیان مى باشد، وقتى محقق گفته شد، هدف تـنـهـا اوسـت. خـداونـد مـتـعـال اشعه رحمت آشكار و پنهان خود را نثار قبر او كند و در بهشت جایگاه شایسته و مكان عالى به او عنایت فرماید)
خانواده محقق حلی:
پدر محقق حلی، «شیخ حسن بن یحیی بن سعید هذلی حلی» از كبار علماء عصر خویش در حله بوده كه از راویان حدیث هم به شمار می‌رفته است.
جد محقق حلی، «شیخ ابو زكریا یحیی بن حسن بن سعید هذلی حلی» از فقها و مشهورترین علماء در عصر خویش بوده و صاحب أمل الآمل هم از او یاد كرده است.
علاوه بر پدر و جد محقق كه هر دو دانشمند بودند می‌توان از سدیدالدین حلی (متوفی بعد از 685 هـ ق) داماد محقق وابن سعید حلی (متوفی 690 هـ. ق )پسر وی وعلامه جمال الدین حلی (متوفی 728 هـ ق) خواهر زاده‌اش و فرزند نابغه علامه یعنی فخرالمحققین نام برد كه همگی از أعاظم فقها در عصر خویش بوده‌اند.
پي نوشت:
1- حله: شهرى است در میانه عراق، در منطقه اى به نام«الفرات الاوسط» و آن در نیمه راه بغداد - نجف، به فاصله 80 كیلومتر از بغداد در سمت جنوب شرقى این شهر واقع است. این شهر كهن یكى از مراكز مهم و حوزه هاى علمى شیعه است و امروزه یكى از استانهاى شیعه نشین مهم عراق است.
2- - آشنایى با علوم اسلامى ، ص 299.
3- ریاض العلما، ج 1 ، ص 104 .
4- ریاض العلما، ج 1 ، ص 104
5- ریاض العلما، ج 1 ، ص 104